Μουσικοθεραπεία

Τι είναι η μουσικοθεραπεία; Κάνει δουλειά; Έχει επιστημονικό υπόβαθρο; Πως δουλεύει τελικά και γιατί είναι κάτι σπάνιο στις μέρες μας;

Αυτά και άλλα πολλά καυτά (πραγματικά!) ερωτήματα έρχεται να απαντήσει (;) το παρόν άρθρο, με αφορμή…well, καμία βασικά, απλά μου ήρθε!

Ας ξεκινήσουμε με ένα ορισμό από την Αμερικάνικη Ένωση Μουσικοθεραπείας (μπροστά οι Αμερικάνοι σε κάτι τέτοια):

Η Μουσικοθεραπεία είναι η κλινική και βασισμένη σε αποδείξεις χρήση παρεμβάσεων με βάση τη μουσική, η οποία πετυχαίνει εξατομικευμένους στόχους στα πλαίσια μιας θεραπευτικής σχέσης με ένα πιστοποιημένο θεραπευτή, ο οποίος έχει ολοκληρώσει ένα σχετικό και αναγνωρισμένο πρόγραμμα μουσικοθεραπείας.

https://www.musictherapy.org/about/musictherapy/

Ξεχωρίζουν σε αυτόν τον ορισμό μερικά πραγματάκια, όπως η χρήση των λέξεων:

• Κλινική
• Αποδείξεις
• Στόχοι
• Πιστοποίηση
• Αναγνώριση

Με λίγα λόγια, μάλλον ο ποιητής θέλει να μας κάνει να προσέξουμε ποιον θα διαλέξουμε για θεραπευτή, γιατί μάλλον πολλοί σκιτζήδες κυκλοφορούν με τον τίτλο του ‘Μουσικοθεραπευτή’ ενώ έχουν τελειώσει κάνα Ωδείο της πούτσας (για παράδειγμα).

Πράγματι, έτσι όπως το έψαξα, δεν παίζει να είναι εύκολο, ούτε να γίνεις, ούτε να πιστοποιηθείς ως μουσικοθεραπευτής και μπορεί κανείς να το διαπιστώσει από το πόσα λίγα τέτοια κέντρα υπάρχουν στην Ελλάδα.

Μιας όμως και μιλήσαμε για τους στόχους, ας τους δούμε μερικούς, μιας και αποτελούν μέρος του παραπάνω ορισμού:

• Προώθηση της ευημερίας (wellness)
• Αντιμετώπιση του άγχους
• Ανακούφιση από τον πόνο
• Έκφραση συναισθημάτων
• Ενίσχυση της μνήμης
• Βελτίωση της επικοινωνίας
• Αποκατάσταση σωματικών βλαβών

Οι παραπάνω στόχοι βελτιώνουν, κατά τα φαινόμενα, σχεδόν όλες τις εκφάνσεις της ρουφιάνας της ζωής, μιας και περιλαμβάνουν σχεδόν τα πάντα, από σωματικές μέχρι και νοητικές βλάβες.

Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με την κλινική του Cleveland:

Η μουσικοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει σε μία πληθώρα καταστάσεων, όπως καρδιοπάθειες, κατάθλιψη, αυτισμό, χρήση ουσιών, ακόμα και με τη νόσο του Alzheimer’s. Μπορεί επίσης να βοηθήσει στη βελτίωση της μνήμης, να μειώσει την πίεση του αίματος, να βελτιώσει το αίσθημα κόπωσης, το άγχος, την αυτοεκτίμηση και πολλά άλλα.

https://my.clevelandclinic.org/health/treatments/8817-music-therapy

Το original άρθρο, της κλινικής επίσης επιμένει ότι είναι αποδεδειγμένα (θα το δούμε και αυτό!) τα παραπάνω σαν οφέλη και δίνει και μια μακροσκελή λίστα καταστάσεων που μπορεί να βοηθήσει η μουσικοθεραπεία, όπως για παράδειγμα:

• Ανθρώπους στο φάσμα του αυτισμού
• Θύματα από τραυματικές σχέσεις ή καταστάσεις
• Ανθρώπους με ‘φυσικά’ τραύματα, όπως μετά από εγχειρήσεις, με χρόνιους πόνους, διαβήτη κτλ.
• Ανθρώπους με ‘νοητικά’ τραύματα (κατάθλιψη, χρόνιο άχγος κτλ.)
• Ηλικιωμένους με Alzheimer’s
• Ανθρώπους με δυσκολία στην έκφραση συναισθημάτων
• Μακροχρόνιους χρήστες ουσιών
• Ενήλικες και παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες

Σημ: Η παραπάνω λίστα διανθίστηκε με έξτρα πηγές από εδώ και εδώ.

Γενικά φαίνεται ότι βοηθάει το πράγμα.

Τι κάνει όμως κανείς κατά τη διάρκεια μιας θεραπείας;

Προσωπικά, είχα την εντύπωση ότι περιλαμβάνει σχεδόν αποκλειστικά ακούσματα, αλλά είναι τελικά πολλά παραπάνω από αυτό (εξ’ ου και χρειάζεται ειδικός και όχι DJ!)

Κατά τη διάρκεια λοιπόν ενός session μουσικοθεραπείας, μπορεί να βρεθεί κάποιος να κάνει κάτι ή και όλα από τα παρακάτω:

• Να φτιάξει δική του μουσική (στίχους ή / και σκέτη)
• Να τραγουδήσει τραγούδια
• Να ακούσει μουσική (νταξ, το περιμέναμε)
• Να κουνηθεί υπό τους ήχους της αγαπημένης του μουσικής
• Να συζητήσει στίχους και το νόημά τους
• Να παίξει κάποιο όργανο

Από ότι φαίνεται η διαδικασία περιλαμβάνει μια ποικιλία πραγμάτων και δεν δείχνει ότι κρατάει λίγο, θα πρέπει, για να κάνει δουλειά, να έχει διάρκεια και προσπάθεια.

Πάμε να αφήσουμε λίγο το Cleveland (yeah!) και να δούμε λίγο περισσότερο εις βάθος το τι γίνεται:

Αρχικά να πούμε ότι συνήθως τα sessions είναι ένας προς έναν αλλά υπάρχουν και ομαδικά, όπως γίνεται και με κάθε θεραπευτική παρέμβαση.

Όπως πολύ ωραία τα λέει και ένα από τα άρθρα που ανέφερα στις πηγές παραπανώ, γενικά λειτουργεί μάλλον επικουρικά η όλη φάση και σε καμία περίπτωση δεν αφήνουμε τις παραδοσιακές θεραπείες που συστήνονται για την κάθε κατάσταση.

Για παράδειγμα, σε περίπτωση καρκίνου, ας πούμε, δεν θα το ρίξουμε στη μουσικοθεραπεία και θα ελπίζουμε να φύγει από μόνος του. Θα πάρουμε τα φάρμακά μας, θα κάνουμε τις χημειοθεραπείες μας και στη συνέχεια θα κάνουμε και μουσικοθεραπεία, σαν αποθεραπεία ή βοηθητικά με τα υπόλοιπα.

Καλό θα ήταν επίσης να υπάρχει ένας σαφής στόχος όσον αφορά την αντιμετώπιση συγκεκριμένων προβλημάτων, η οποία θα καθορίσει και το πλάνο της θεραπείας.

Ηλικιακό όριο δεν φαίνεται να υπάρχει, αν και οι σχετικές παρεμβάσεις αφορούν κυρίως από παιδιά, μέχρι ενήλικες.

Το πλαίσιο είναι επίσης βασικό, δηλαδή να υπάρχει συγκεκριμένος χώρος και χρόνος για τη θεραπεία, η οποία φυσικά μπορεί να συνεχιστεί και στο σπίτι, μιας και μιλάμε για μουσική ή / και ήχους.

Σε αυτό το σημείο να αναφέρω τη διαφορά μεταξύ της μουσικοθεραπείας και της ηχοθεραπείας (sound therapy – από ότι φαίνεται υπάρχει και αυτό!) με την οποία όμως δεν θα ασχοληθούμε.

Σε ένα άλλο μακροσκελές αλλά λεπτομερέστατο άρθρο της Heather Craig, μπορούμε να δούμε και κάποια ιστορικά στοιχεία για τη μουσικοθεραπεία, η οποία βασικά μπήκε στο πλάνο μετά τον 2^ο παγκόσμιο πόλεμο, για την αντιμετώπιση μεταπολεμικών τραυμάτων, αν και έχει (τι έκπληξη!) ρίζες ακόμα και στην αρχαιότητα (πάμε μωρή Ελλαδάρα με τον Πυθαγόρα το Σάμιο!).

Οι πηγές του άρθρου καταδεικνύουν ότι έχει πέσει γενικά πολλή μελέτη για το effect της μουσικής στον άνθρωπο με αποδεδειγμένα αποτελέσματα.

Στη συνέχεια έχουμε φυσικά τις διάφορες μεθόδους, όπως την ‘παθητική’ (receptive) και την ‘ενεργητική’ (active) με τη διαφορά ότι στην πρώτη πιο πολύ προσλαμβάνεις τη μουσική ενώ στη δεύτερη συμμετέχεις πιο ενεργά, παίζοντάς τη.

Ένα άλλο ενδιαφέρον σημείο είναι το όργανο το οποίο είναι πιο κατάλληλο για τη μουσικοθεραπεία, το οποίο φαίνεται να είναι η κιθάρα (yes!), ενώ για γκρουπάκια το πιάνο (ξανα-yes!).

Βέβαια, για να λέμε και το στραβού το δίκιο, όπως λέει και το Psychology Today (https://www.psychologytoday.com/us/therapy-types/music-therapy), μπορεί να μην είναι όλα για όλους, οπότε και η μουσικοθεραπεία μπορεί να μην είναι για τον καθένα εκεί έξω.

Φυσικά βγάζει νόημα, αφού για να δουλέψει κάτι πρέπει καταρχήν να έχεις πίστη σε αυτό και την θεραπευτική του ιδιότητα, οπότε γιατί η μουσική να είναι εξαίρεση; (καλα, προσωπικά διαφωνώ κάθετα και οριζόντια και θα πίστευα ότι είναι για όλους αλλά και τι να κάνς;)

Καλά όλα αυτά, όμως δεν είναι ψιλο-προφανές ότι μιλάμε κυρίως για το ψυχολογικό κομμάτι όσον αφορά τη μουσικοθεραπεία;

Πράγματι, κατά τα φαινόμενα, όπως δείχνει και το ψάξιμο στο ίντερνετ, η περισσότερη βάση δίνεται στα ψυχολογικά προβλήματα.

Άρθρα όπως το https://yourmentalhealthpal.com/mental-health-and-music-therapy/ κάνουν focus ειδικά στο κομμάτι της ψυχικής υγείας, με έμφαση στα οφέλη της μουσικοθεραπείας, όχι μόνο σε ψυχικές ασθένειες αλλά και γενικότερα σε θέματα όπως:

• Αύξηση της συγκέντρωσης
• Ενεργοποίηση της δημιουργικότητας
• Μείωση του άγχους
• Αύξηση επιδόσεων στα σπορ
• Ευκολία στον ύπνο
• Αύξηση της καλής διάθεσης
• Ανάρρωση από εγκεφαλικά

Για κάθε ένα από τα παραπάνω υπάρχουν και οι αντίστοιχες πηγές φυσικά, τις οποίες δεν θα αναλύσουμε μία μία αλλά θα πούμε το εξής απλό:

Χωρίς να μπαίνουμε σε επικίνδυνα φιλοσοφικά μονοπάτια περί δυϊσμού κτλ. (το έχουμε κάνει, άλλωστε 🙂 ) νομίζω συμφωνούμε για τη σύνδεση νου και σώματος, οπότε μπορούμε να με ασφάλεια ότι οτιδήποτε βελτιώνει την εγκεφαλική λειτουργία θα έχει και άμεσα ή εμμεσα αποτελέσματα στο σώμα.

Για παράδειγμα, κάθε γονιός ξέρει το ‘απορροφητήρας’ effect που αναφέρεται στο λευκό θόρυβο που βγάζει αυτή η θρυλική συσκευή και βοηθάει στον ύπνο των μωρών. Αυτό είναι ένα αποτέλεσμα ήχου που ηρεμεί το νου και βοηθάει σε κάτι τελείως φυσικό όπως είναι ο ύπνος.

Για να γίνω πιο συγκεκριμένος, και επειδή εδώ κυρίες και κύριοι μιλάμε με επιχειρήματα όχι αστεία, θα πω και το άλλο:

Σας έχει τύχει, φαντάζομαι, να έχετε τα λεγόμενα ‘μυρμηγκιάσματα’ όταν ακούτε το αγαπημένο σας κομμάτι!

Σύμφωνα με την κυρία Cara Jernigan:

Ερευνητές στο πανεπιστήμο του McGill University στο Montreal λένε ότι αυτό είναι ένα σημάδι έκκρισης ντοπαμίνης. Η μελέτη τους μέτρησε την σχέση μεταξύ μουσικής και ντοπαμίνης μέσω ανιχνευτικών μεθόδων στον εγκέφαλο. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η ντοπαμίνη ήταν μέχρι και 9% μεγαλύτερη σε αυτούς που άκογαν ένα τραγούδι που απολάμβαναν. Όπως όμως είπε νωρίτερα στο άρθρο, η ντοπαμίνη συνήθως ενεργοποιείται από απτά πράγματα (όπως το φαί ή η άσκηση). Με το να ακούμε μουσική, μπορεούμε να έχουμε αυτά τα οφέλη (της αυξημένης ντοπαμίνης) μέσω ενός αφηημένου στοιχείου όπως η μουσική.

https://www.incadence.org/post/the-science-behind-the-sound-music-therapy-and-our-brains

Πάνω κάτω τα ίδια ισχύουν και για τις ενδορφίνες, χημικές ουσίες του εγκεφάλου που μειώνουν τον πόνο και μειώνουν το στρές.

Ακόμα και ορμόνες όπως η κορτιζόλη, έχει βρεθεί πως μειώνονται τα επίπεδά της, τα οποία είναι υπέυθυνα μεταξύ άλλων για το αυξημένο άγχος, ενώ συνδέονται και με τη μνήμη και με την εκγυμοσύνη. (που έχω ένα βίντεο που έπαιζα κιθάρα στο αγέννητο μωρό μου και αντιδρούσε στην κοιλιά της μάνας του!)

Τέλος, η νευροπλαστικότητα του εγκεφάλου, δηλαδή η ικανότητά του να προσαρμόζεται σε νέα δεδομένα, φαίνετια ότι βοηθιέται επίσης από τη μουσική, σε σημείο που έχει βρεθεί ότι οι εγκέφαλοι μουσικών είχαν πιο ανεπτυγέμενες περιοχές του εγκεφάλου στον μετωπιαίο λοβό!

Οπότε καταλήγουμε ότι…

Όλα είναι αλήθεια!

Η μουσική σώζει κυρίες και κύριοι, οπότε ακόμα και αν δεν ακολουθείτε κάποιο αυστηρό πρόγραμμα μουσικοθεραπείας (αν κανείς το κάνει, ας μου πει εντυπώσεις!), ακούγοντας μουσική (οποιαδήποτε) ή παίζοντας κάποιο όργανο (οποιοδήποτε) μόνο οφέλη μπορείτε να έχετε γενικότερα στη ζωή σας.

Απλά, κρατάμε σαν επιμύθιο ότι δεν είναι όλα για όλους και θα πρέπει να βγαίνει αβίαστα το πράγμα, κατά τη γνώμη μου, και όχι να προσπαθούμε παραπάνω από ότι πρέπει να…μουσικοθεραπευτούμε. Μπορεί απλά να χρειαζόμαστε κάτι άλλο!

Υ.Γ.